نقش مهندسی در توسعه گردشگری پایدار

وحید مقصودلو مدیر دفترفنی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان در یادداشتی نوشت: مهندسی در حوزه گردشگری را باید فراتر از جنبه های فنی آن دانست. در واقع، مهندسی در گردشگری نوعی رویکرد علمی و نظام‌مند برای پیوند میان انسان، طبیعت و فرهنگ است؛ رویکردی که می‌تواند مسیر توسعه پایدار را هموار و از تخریب منابع و ارزش‌های بومی جلوگیری کند.

در دنیای امروز که تغییرات اقلیمی، فشار بر منابع طبیعی و گسترش ناپایدار زیرساخت‌ها از مهم‌ترین چالش‌های جهانی است، نقش مهندسان در طراحی سازگار با محیط‌زیست بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. هر پروژه گردشگری، از مسیر دسترسی تا اقامتگاه و فضاهای خدماتی، باید با معیارهای زیست‌محیطی و ظرفیت اکولوژیکی منطقه منطبق باشد. این موضوع، صرفاً انتخابی عاقلانه و اخلاقی نیست، بلکه ضرورتی علمی و اقتصادی است.

مهندسی پایدار، با استفاده از فناوری‌های نوین، مصالح بومی و الگوهای طراحی همساز با اقلیم و بوم منطقه ، می‌تواند ضمن کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی ، هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری پروژه‌های گردشگری را به‌شدت کاهش دهد. درواقع، هر متر سازه‌ای که با اصول پایداری ساخته می‌شود، گامی است به‌سوی حفاظت از منابع نسل‌های آینده.

از سوی دیگر، پایداری تنها به معنای حفظ محیط‌زیست نیست؛ بلکه بُعد فرهنگی و اجتماعی نیز در آن جایگاه ویژه‌ای دارد. مهندسی معماری و عمران در حوزه گردشگری باید در خدمت حفظ هویت فرهنگی مناطق باشد. حفظ الگوهای بومی در بافت روستاهای هدف گردشگری، باززنده‌سازی خانه‌های تاریخی با بهره از مصالح سنتی و طراحی اقامتگاه‌های بوم‌گردی با الهام از معماری محلی، از جلوه‌های عینی این نگاه مهندسی است.

در استان گلستان، که تنوع اقلیمی و فرهنگی در کنار ظرفیت‌های تاریخی بی‌نظیر قرار دارد، رویکرد مهندسی پایدار می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در هدایت جریان توسعه گردشگری ایفا کند. طراحی سازه‌هایی که با اقلیم مرطوب، پوشش گیاهی و سیمای طبیعی منطقه سازگارند، از فرسایش محیطی جلوگیری کرده و به حفظ زیبایی منظر کمک می‌کنند.

افزون بر این، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد در تأمین برق و گرمایش مجموعه‌های گردشگری، نمونه‌ای از تلفیق هوشمندانه مهندسی و پایداری است. امروز فناوری‌های بومی‌سازی‌شده در حوزه انرژی، این امکان را فراهم کرده‌اند که مجموعه‌های گردشگری حتی در مناطق دورافتاده بدون اتکا به شبکه‌های متمرکز انرژی، به فعالیت پایدار خود ادامه دهند.

پایداری اقتصادی نیز بخشی از منظومه مهندسی گردشگری است. پروژه‌ای که از نظر طراحی و ساخت، مبتنی بر تحلیل دقیق بازار، هزینه‌ها و ظرفیت‌های محلی باشد، نه‌تنها بازده مالی مطلوبی خواهد داشت، بلکه موجب اشتغال پایدار در منطقه نیز می‌شود. مهندسی هوشمند، یعنی یافتن توازن میان زیبایی، عملکرد و بازده اقتصادی.

یکی از جنبه‌های نوین در مهندسی گردشگری، طراحی زیرساخت‌های هوشمند است. از سامانه‌های مدیریت مصرف آب و انرژی تا کنترل هوشمند ترافیک در مقاصد پرتردد، همه و همه بخشی از مهندسی مدرن گردشگری محسوب می‌شوند که به ارتقای تجربه گردشگر و حفظ منابع کمک می‌کنند.

در همین راستا، مهندسی منظر (Landscape Engineering) جایگاه ویژه‌ای دارد. سامان‌دهی منظر طبیعی اطراف آثار تاریخی، طراحی مسیرهای گردشگری با رعایت اصول اکولوژیکی و هماهنگی بصری میان سازه‌های جدید و قدیم، از مؤلفه‌های کلیدی در ارتقای کیفیت تجربه گردشگری و حفاظت از میراث‌فرهنگی است.

در حوزه میراث‌فرهنگی، مهندسی مرمت نیز نقش بنیادین دارد. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در مستندسازی آثار، مقاوم‌سازی سازه‌های تاریخی و استفاده از روش‌های علمی در احیای بافت‌های فرسوده، علاوه بر صیانت از هویت تاریخی، زمینه‌ساز رونق گردشگری فرهنگی است.

از نگاه توسعه منطقه‌ای، پروژه‌های مهندسی گردشگری باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که پیوند میان جوامع محلی و گردشگران تقویت شود. استفاده از نیروی انسانی بومی در مراحل ساخت و بهره‌برداری، به‌کارگیری صنایع‌دستی محلی در مبلمان شهری و توجه به الگوهای فرهنگی در طراحی فضاها، همگی موجب توزیع عادلانه منافع و تقویت سرمایه اجتماعی می‌شود.

مهندسی در خدمت گردشگری پایدار، نیازمند نگاه میان‌رشته‌ای است؛ جایی که مهندسان، معماران، برنامه‌ریزان شهری، جامعه‌شناسان و متخصصان گردشگری در کنار یکدیگر برای خلق تجربه‌ای ماندگار همکاری می‌کنند.

درنهایت، توسعه گردشگری پایدار بدون مهندسی علمی، آینده‌ای ندارد. مهندسی باید نه‌تنها ابزاری برای ساخت، بلکه زبانی برای فهم بهتر رابطه انسان و محیط باشد. این رویکرد است که می‌تواند استان‌هایی چون گلستان را، با تمام تنوع اقلیمی و فرهنگی خود، به الگوی ملی در توسعه گردشگری پایدار تبدیل کند.