پایگاه ها

گنبد قابوس

شماره ثبت در فهرست آثار ملی: 86
شماره ثبت در فهرست میراث جهانی: 1398
یکی از بناهای  شاخص و ممتاز در معماری دوره اسلامی،  گنبد  قابوس بن وشمگیر است. این بنا در جلگه‌ی فرهنگی گرگان درسال  397 ه.ق، 7 / 1006 میلادی  ساخته شده است  که می توان آن را  یک یادمان  هم  برای شهر و هم سازنده آن قابوس بن وشمگیر  دانست.
قابوس بن وشمگیر  ملقب به شمس االمعالی (403-366 ه.ق) مشهور ترین پادشاه آل زیار است. وی بعنوان مردی دانشمند، هنرپرور، نویسنده زبر دست، حامی نویسندگان، شعرا و هنرمندان هم عصر خود بوده است که می توان به ابوریحان بیرونی و بوعلي سينا اشاره نمود. مصالح اصلی بنا از آجر(معمولي و ريشه دار در بام ) و گچ است ارتفاع  بنا از پی تا سقف 62/88 متراست.  ضخامت دیوار آن 4/80 متر است.
بدنه مدور خارجي گنبد قابوس داراي10ترك (همانند ستاره ده پر)است.اين تَرْك ها كه در اطراف آن و به فواصل مساوي از يكديگر قرار دارند ، از پاي بست بنا شروع و تا زير سقف گنبدي ادامه مي يابد که این کشیدگی بلندای بنا را نمایان تر می نماید. ارتفاع بدنه 36/971 متر و پی بنا 9/82 متر است.بنا دارای گنبد مخروطی به ارتفاع 15/87 متر است که در قسمت شرقی آن  روزنه ای تعبیه ای گردیده است. محيط درونی 30/144   مترمربع ومحيط بیرونی آن 60/288 متر مربع است.
ورودی بنا در سمت شرقی است که در سر هلالی آن، گلویی مقرنسی قرار دارد که به نظر می رسد یکی از نخستین کاربرد و توسعه ی این نوع تزئینات در معماری اسلامی ایران بوده است.
كتيبه هاي گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی)  در عین سادگی کاملاً خوانا و برجسته هستند که در دو ردیف در بدنه بنا  در قاب های مستطیلی  به طور قرینه در بالا و پائین تکرار شده است. کتیبه ها از ضلع شرق ورودی بنا شروع شده است متن كتيبه در هر يك از اسپرها به شرح زير است :
1.بسم الله الرّحمن الرّحيم  2.هذا القصر العالي3.الامير شمس المعالي4.الامير ابن الامير 5.قابوس بن وشمگير
6.امر ببنائه في حياته7.سنه سبع و تسعين  8.و ثلثمائه قمريه9.و سنه خمس و سبعين 10.وثلثمائه شمسيه.
متن کتیبه برگردان به فارسی:
1. به نام خداوند بخشنده مهربان 2. این است کاخ باشکوه
3. امیر شمس معالی 4. امیر پسر امیر
5. قابوس فرزند وُشمگیر 6. فرمان داد به ساخت آن در حیاتش
 7. سال نود و هفت 8. سیصد قمری
9. و سال هفتاد و پنج 10. سیصد (خورشیدی)
متن کتیبه ها نشان می دهد که بنا در زمان خود قابوس بن وشمگير ساخته شده و تاریخ ساخت آن سال 397قمری  و سال 375شمسی  یزدگردی برابربا385 هجری شمسی و 1007/1006ميلادی است.