بناهای تاریخی گرگان

مدرسه عمادیه

مدرسه عمادیه از جمله بناهای تاریخی است که وقف‌نامه‌های موجود قدمت آن را به صفویه ( شاه طهماسب – شاه سلیمان) می رساند. این بنا با فرم چلیپا و حیاط مرکزی ساخته شده است و در هر سو یک ایوان در میانه اضلاع خود دارد این مدرسه در دو طبقه احداث گردیده است. مدرسه عمادیه تا حدود 20 سال پیش به فعالیت خود ادامه می داد و با رونق گرفتن مدرسه علمیه امام خمینی از رونق افتاد و استادها و طلاب به آن مدرسه انتقال یافتند. مصالح عمده بنا چوب و آجرهای 20*20 می باشد.

مسجد جامع گرگان

 مسجد جامع گرگان فعلي (استرآباد قديم) در بازار سنتي و قديمي نعلبندان در زميني به مساحت 1600 مترمربع ساخته شده است. بناي اصلي اين مسجد متعلق به دوره سلجوقي است و از آثار آن دوره در حال حاضر تنها مناره مسجد باقي مانده كه داراي كتيبه‌اي به خط كوفي است.در داخل مسجد بر ديوارهاي ايوان غربي سنگ ‌نبشته‌هاي زيادي نصب شده است كه بسياري از آنها فرمان‌هاي حكام و پادشاهان زمان در ارتباط با شهر استرآباد است. اين مسجد دو بار در زمان شاه عباس اول و دوم صفوي مرمت شده است. اين مسجد داراي يك حياط مركزي به فرم چهار ايواني و چهار شبستان است كه از تزيينات معماري خاص آن دوره نيز بهره برده اند.

خانه امير لطفي گرگان

خانه امير لطفي در محله چهارشنبه‌اي واقع شده است و بنايي است دو طبقه و روبه جنوب با يک هزار متر مساحت كه شامل دوبخش 1- هسته اصلي بنا و 2- بخش هاي خدماتي است. عمده ارزش بنا به هسته ساختمان اصلي بستگي دارد و در مرکز خود هر طبقه يک اطاق سه دربي و دو راه پله در مجاورت آن و سپس يک اطاق ديگر در هر سو دارد. بدين صورت بنايي است که 3 اتاق و دو راه پله نماي اصلي آن را تشکيل مي دهد. در خانه امير لطفي از فضاي مورد استفاده در کرسي چيني نيز به نحو مطلوب استفاده شده است و با ساخت حوض‌خانه؛ در مسير آب شهري که از جنوب وارد ساختمان مي شود، فضايي براي ايام گرم تابستان فراهم آورده شده است. درب هاي چوبي دو لنگه که در طبقه اول داراي کتيبه و در طبقه دوم داراي هلال مي باشند نماي اصلي بنا را جلوه اي خاص بخشيده اند.فرم موزون رعايت تقارن، ارتفاع مناسب با ابعاد بنا سرشيرهاي پيش آمده و آجر فرش گچ‌بري اتاق ها تفکيک فضاهاي خدماتي چون آشپزخانه و انباري و بخش خدمه از هسته اصلي از ويژگي هاي بناي امير لطفي است. تاريخ ساخت اين بنا به اواخر دوره قاجاريه مي رسد و اوج رونق بنا زمان پهلوي اول بوده است. اين بنا در سال 1378 با شماره 2392 در فهرست آثار ملي ايران ثبت شد.

خانه تقوی

این مجموعه از بناهای دوره قاجار است كه در مساحتی بیش از 2000 متر مربع ساخته شده و ساخت آن منسوب به حاج میرزا محمدتقی تقوی (تقی اف) می باشد. خاندان تقوی از تجار بزرگ منطقه ی استراباد بودند كه به علت تجارت با روسیه عنوان تلگرافی آن ها «تقی اف» بود. این مجموعه ی تاریخی شامل بیش از ده حیاط اصلی و فرعی می باشد.مصالح به كار رفته در این ساختمان ها ، كچ ، خاك ، آهك ، آجر ، خشت خام و چوب می باشد. چوب های به كار رفته در ستون ها اغلب چوب درخت سرخدار و چوب های به كار رفته در درها اغلب چوب درخت آزاد می باشند.ساختمان ها اغلب دو طبقه هستند و كف طبقه ی دوم با چوب، لمبه كوبی شده تا بار كمتری بر سقف طبقه ی تحتانی وارد شود. این ساختمان ها اغلب یك متر بالا تر از سطح زمین ساخته شده و زیر آن ها خالی می باشد تا از نفوذ رطوبت به داخل بنا جلوگیری شود. در داخل حیاط ها ایوان ها یی طراحی شده كه به آن ها "مهتابی" می گویند. این ایوان ها از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده و محل خوبی برای نگهداری برخی آذوقه ها بوده اند.

مجموعه باقری ها

مجموعه تاريخي باقري گرگان مربوط به اواخر دوره قاجار است كه در سال ۸۱ در فهرست آثار تاريخي به ثبت رسيده است. خانه باقري ها در بافت تاريخي و محله سرچشمه گرگان با مساحت ۳ هزار مترمربع و زيربناي يك هزار و ۵۵۵ مترمربع، ۷ حياط، ۴۲اتاق و ۴ در دارد. موقعيت قرارگيري بنا در بافت قديم گرگان كه از شرق به راسته بازار نعلبندان و مسجد جامع و از شمال و شمال غرب به مجموعه تاريخي تقوي و امامزاده نور منتهي مي شود به ارزش بنا افزوده است.در اين بنا اتاق هاي طبقه اول كه در جنوب و شرق قرار دارند چون در معرض نور آفتاب بيشتري هستند در زمستان مورد استفاده قرار مي گرفتند. اما اتاق هاي طبقات فوقاني داراي در و پنجره هاي متعددي در شمال و جنوب بنا هستند.

خانه رضا قلی نژاد

 بنا مربوط به دوران قاجار مي باشد. خانه رضاقلي نژاد در محله سرچشمه گرگان واقع شده است كه از شرق به امامزاده نور و از جنوب شرق از طريق معبري به مجموعه تقوي و باقري مرتبط مي شود. بناي تاريخي رضاقلي نژاد حدود 500 متر مربع مي باشد .اين بنا داراي دو درب ورودي از معبر شرقي و جنوبي مي باشد درب ورودي شرقي به دالونی كه سيركولاسيون اصلي ورود به مجموعه را تشکیل می دهدمتصل مي باشد. بعد از ورود از درب ورودي شرقي به دالون يا هشتي وارد مي شود و از طريق اين گذر به حياط اندروني اصلي مجموعه وارد مي شويم كه حياطي مركزي است بااتاق هايي كه در اطراف اين حياط مركزي قرار دارند. هشت اتاق در طبقه اول كه شامل دو اتاق درشمال ـ دو اتاق درجنوب ـ دو اتاق در شرق و دو اتاق درغرب حياط مي باشند و در قسمت غرب دو اتاق هم درطبقه فوقاني قرار دارند . درقسمت شمالي حياط و در زيراتاق هاي اين طرف زيرزميني واقع شده است. اين بنا هم همانند خانه هاي ديگردر بافت بر روي كرسي چيني هاي 80 تا 92 سانتي متري واقع شده است ومصالح عمده دربنا آجرهاي 20 ×20 خشت، سفال ،  چوب ، آهك ، گچ و خاك رس مي باشد نور اطاقها از طريق پنجره هاي معمولي و پنجره هايي مشبك با شيشه هاي رنگي تامين مي شد. پوشش بنا هم شيرواني و سفال پوش است كه با شير سرهاي چوبي که حدود 5/1 متر ازديوار پيش آمده پوشش یافته است.

مجموعه شيرنگي

مجموعه شيرنگي در محله نعلبندان و جنب امامزاده نور شهرستان گرگان واقع شده است. پلان اين بنا بصورت مربع و مستطيل شكل در دو طبقه و هر طبقه داراي دو اطاق مي باشد. كف اطاق طبقه دوم با چوب نراد روسي فرش شده و در و پنجره هاي بنا نيز چوبي است. مصالح بكار رفته در اين بنا عبارتند از : آجر 25×25 سانتيمتر و خشت خام در ديوارها ، سقف سفال پوش، تزئينات گچي در نماي زير سقف مي باشد.اين بنا از آثار اواخر دوره قاجاريه مي باشد.

خانه خراساني

خانه خراساني در خاور امام‌زاده نور، در کوچه خراساني واقع است و از جمله بناهاي اواخر عهد قاجاريه گرگان است‎.تاريخ ساخت اين بنا بر اساس سنگ نبشته‌ي سطوح زيرين سرشيرهاي آن به 1295 مي رسد که با سلطنت ناصر الدين شاه هم‌ زمان است. اين بنا در دو بخش ساخته شده : 1- بخش شمالي 2- بخش جنوبي عمده ارزش‌هاي معماري‌برجاي‌مانده بنا‌‎؛ بخش جنوبي آن است و بخش شمالي فاقد ارزش تاريخي است. بناي خانه خراساني در طبقه دوم از پيشکن به عنوان عنصر ارتباط دهنده استفاده نموده است که در نماي شمالي بنا ساخته شده است. اين عنصر معماري در معماري جنوب ايران نيز به چشم مي خورد .تعداد بازشوها از ديگر ويژگي‌هاي اين بناست که خاص معماري مناطق گرم و مرطوب ايران است تا بتوان در اوج گرما و شرجي از کوران استفاده نمود.‌طاق‌ها و طاق نماها، تزيينات گچ بري موسوم به دندان موشي، ارسي هاي زيبا و پنجره هاي مشبک، با شيشه هاي رنگين، نقاشي هاي سطوخ زيرين سر شيرها که با آيات و اشعار آميخته شده است. اين بنا در سال 1377 طي شماره 2273 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيد .

خانه شفیعی

یکی از با ارزش ترین بناهای تاریخی بافت قدیم گرگان خانه شفیعی است که در محله سرچشمه و در بین محلات دربنو، دوشنبه ای، نعلبندان و آثار با ارزشی چون امامزاده نور، حمام سرچشمه، خانه های شیرنگی، تقوی ، باقری، میرشهیدی، رضاقلی نژاد قرار دارد .خانه شفیعی با پلان مستطیل شکل و کشیدگی شرقی غربی متعلق به دوران قاجاریه است، و دارای دو حیاط مرتبط با هم که به شیوه حیاط مرکزی ساخته شده است. درب ورودی این بنا در سمت شرق قرار دارد و بوسیله دالانی به حیاط منتهی می گردد.سازه اصلی بنا؛ آجر و تا حدی چوب با اندود کاهگل و گچ می باشد که در بعضی قسمتها بر روی کرسی چینی آجری قرار گرفته است. سقف بنا شیروانی با پوشش سفال همگون با بافت تاریخی گرگان می باشد.