1

دوتار کتول

دوتار کتولی از خانواده سازهای زهی ـ زخمه ای و از مهمترین سازهای رایج در منطقه کتول است . در کتول به نوازنده ي دوتار ، « دِتارچی : detar ci » مي گویند . دوتار نوازي اين منطقه ، مبتني بر بداهه نوازي ، تك نوازي وگروه نوازي است . شکل دوتار کتولی آمیزه ای از دوتار شرق مازندران ، دوتار ترکمن و دوتار خراسان است .

دوتار کتولی از خانواده سازهای زهی ـ زخمه ای و از مهمترین سازهای رایج در منطقه کتول است . در کتول به نوازنده ي دوتار ، « دِتارچی : detar ci » مي گویند . دوتار نوازي اين منطقه ، مبتني بر بداهه نوازي ، تك نوازي وگروه نوازي است . شکل دوتار کتولی آمیزه ای از دوتار شرق مازندران ، دوتار ترکمن و دوتار خراسان  است .

جزا و جنس و مواد به كار رفته در ساختمان دوتار كتولي :

1ـ كاسه : دوتار کتولی کاسه ای به شکل نیمه گلابی دارد و به دو شكل « کاسه کوچک » و « کاسه بزرگ » متداول است . کاسه ي آن ها از چوب درخت توت و به صورت یکپارچه است .

2ـ صفحه : روی كاسه ي توخالي ، صفحه ي چوبی قرار دارد که جنس آن نیز از چوب درخت توت می باشد .

3ـ وتر : این ساز دو وتر( سیم ) دارد که از نظرضخامت یکسان هستند . جنس وترها در قدیم از ابریشم خام تابیده شده بود ، امروزه به جای ابریشم از سیم سفید نمره 18% يا 20% استفاده می شود. وترها از یک طرف به « سیم گیر » و از طرف دیگر پس از عبور از « خرک » و « شیطانک » به دور گوشی ها پیچیده شده اند . از این دو وتر ، وتر پایین (زیر) برای اجرای نغمه و وتر بالا (بم) برای اجرای واخوان است . با وجود این ، نقش وتر دوم (بم) به علت استفاده از انگشت شست بر روي دسته ، مانند دوتار شمال خراسان و دوتار ترکمنی ، از محدوده ي اجرای واخوان ثابت فراتر می رود .

4ـ گوشي : گوشی ها از چوب های سخت ، مانند افرا ، زرد آلو ، گردو ، یا استخوان ساخته می شود و در ابتدای دسته مستقیماً در دسته دوتار فرو رفته اند .

5ـ لانه كوك : دوتار کتولی لانه کوک ( جعبه گوشی ها ) ندارد . معمولاً گوشی مربوط به وتر اول (زیر) به موازات صفحه ي دوتار و گوشی مربوط به وتر دوم ( بم ) عمود بر آن است .

6ـ خرك : خرک را معمولاً از چوب گردو ، زرد آلو ، افرا یا استخوان می سازند که در نقطه ي معینی در انتهاي صفحه قرار می گیرد .

7ـ شيطانك : از جنس هسته ي خرما ، استخوان یا شاخ است و روی دسته بین پرده اوّل و 
گوشی ها قرار گرفته است .

8 ـ سیم گیر : معمولاً از جنس شاخ ، استخوان و چوب های سخت است . محل قرار گرفتن آن انتهای ساز و چسبیده به کاسه است.

9ـ دسته : دسته ي دوتار کتولی از چوب زرد آلو ، گردو و افرا ساخته می شود و به علت استفاده از انگشت شست در وتر بم ، دسته نسبتاً ظریف است اما برخی از دوتارها ، دسته ای ضخیم تر دارند .

10ـ دستان : دستان ها (پرده ها) در قدیم از جنس زه ( روده تابیده شده ي گوسفند ) بوده اند  ولي امروزه از سیم های مسی رشته ای یا از جنس زه هستند . در منطقه ي کتول دوتارهایی را می توان دید که دستان آن ها از جنس مفتول فلزی است . بر روی دسته ي دوتار کتولی ، یازده دستان بسته می شود و بعد از دستان یازدهم معمولاً « انگشت گذاری » نمی شود .